Soorten vulkanen

2.2 Soorten vulkanen
Er zijn veel verschillende vulkanen op onze aardbol te vinden. Vulkanen kunnen verschillen van vorm, opbouw en uitbarsting. De verschillen komen voornamelijk voort uit de samenstelling van het magma bij de verschillende vulkaantypes. In de volgende paragrafen worden de zes belangrijkste soorten vulkanen op onze wereld behandeld.

2.2.1 Schildvulkaan
De magma in de magmakamer van een schildvulkaan heeft een erg dunne structuur en is relatief gezien erg heet. Doordat de magma zo dun is kan het gemakkelijk doordringen tot het aardoppervlak. Hierdoor gebeurt het zelden dat er een heftige uitbarsting plaatsvindt bij dit type vulkanen, aangezien de druk vrijwel nooit erg hoog oploopt. Wanneer dit toch het geval is ontstaat er vaak een lavafontein.

Doordat de druk in schildvulkanen vrijwel nooit hoog oploopt levert dit type vulkaan voor de omgeving weinig gevaar op. De lava koelt echter langzaam af en is erg dun, wat als gevolg heeft dat de lava erg lange afstanden af kan leggen. Dit heeft als gevolg dat de lava zich over een relatief groot gebied verspreid voordat het stolt, waardoor er een grote vulkaan ontstaat met een flauwe helling.

2.2.2 Spleetvulkaan
Er is sprake van een spleetvulkaan wanneer het magma vanuit het binnenste van de aarde via een soort scheur naar buiten stroomt. Deze vorm van vulkanisme ontstaat wanneer twee platen uit elkaar bewegen. De grenzen bij dit proces worden ook wel divergente plaatgrenzen genoemd.

Wanneer de platen uit elkaar bewegen ontstaat er een ruimte tussen, een soort scheur. In deze ruimte bevindt zich geen aardkorst, waardoor de magma gemakkelijk naar het aardoppervlak kan komen.

De meeste divergente plaatgrenzen liggen onder water. Dit heeft als gevolg dat de meeste spleetvulkanen zich onder het wateroppervlak bevinden. De enige plaats waar een spleetvulkaan zich boven het wateroppervlak bevindt is te vinden in IJsland. De vulkanische activiteit was hier zo hoog dat de Mid-Oceanische rug, die dwars door IJsland loopt, boven water kwam te liggen. Hierdoor worden Spleetvulkanen ook wel IJslandse vulkanen genoemd.

2.2.3 Stratovulkaan
De meest voorkomende vulkaansoort op onze planeet is de stratovulkaan. De stratovulkaan is een vulkaan in de vorm van een kegel. Dit type vulkaan is voornamelijk opgebouwd uit gestolde lava en tefra (grote brokstukken van vulkanisch gesteente) en ontstaat voornamelijk bij convergente plaatgrenzen. De naam van deze vulkaansoort komt voort uit het Latijnse woord ‘stratus’, wat ‘laag’ betekent.

Stratovulkanen hebben vaak meerdere vertakkingen, zoals in figuur 3 duidelijk te zien is. Uit deze vertakkingen kunnen kraters ontstaan op de helling van de vulkaan. Deze kraters worden adventiekraters genoemd.

De magma in een stratovulkaan heeft een hele dikke structuur, waardoor het lastiger is om door het aardoppervlak te komen. Hierdoor moet er eerst veel druk ontstaan voor de magma het aardoppervlak kan bereiken. Hoe langer het duurt voordat de vulkaan uit barst, hoe hoger de druk en hoe heftiger de uitbarsting.

2.2.4 Calderavulkaan
Calderavulkanen zijn over het algemeen gezien erg oude vulkanen. Een calderavulkaan heeft aan de bovenkant een grote, brede krater. Deze krater is ontstaan toen bij een uitbarsting de magmakamer is leeggestroomd. De vulkaan is toen ingestort in de lege ruimte, waardoor er een grote krater ontstond. Vaak ontstaat er in de krater van een calderavulkaan een meer, welke kratermeren worden genoemd.

Naarmate de hoeveelheid water in een kratermeer toeneemt, kan het voorkomen dat een deel van de vulkaan bezwijkt onder de druk. Hierdoor stroomt het water uit het kratermeer met grote hoeveelheden tegelijk naar beneden, waardoor alles wat in de weg staat wordt weggeveegd. Deze kratermeren zijn daarom niet alleen mooi, ze kunnen ook erg dodelijk zijn.


2.2.5 Slakkenkegel
De slakkenkegel, ook wel sintelkegel genoemd, komt vrijwel over de hele wereld voor in het vulkanisch landschap. Er wordt vaak echter weinig aandacht besteed aan dit type vulkanen, aangezien de uitbarstingen van deze vulkanen weinig ernstige gevolgen met zich meebrengen. De slakkenkegel vormt zich meestal op de helling van een strato- of een schildvulkaan.

Slakkenkegels zijn opgebouwd uit lava fragmenten. Dit is een soort gestolde magma die zich ophoopt op de helling van de vulkaan, waardoor de kegels ontstaan. De kegels worden zelden hoger dan 250 meter, en hebben meestal een diagonale doorsnede van zo’n 500 meter.

2.2.6 Koepelvulkaan
Wanneer kleverig magma door de aardkorst naar buiten komt en vrijwel direct na het punt van terugtrekking afkoelt en dus stolt, ontstaat er een koepelvulkaan. Wanneer zich in deze koepelvulkanen veel gas bevindt en het gesteente uit de vulkaan contact maakt met het grondwater kan dit type vulkaan zeer explosief worden. Soms worden koepelvulkanen zelfs zo explosief dat de vulkaan in zijn geheel explodeert. Dit type vulkanen komt voor bij subductiezones. Dit zijn zones waarbij een oceanische aardplaat onder een continentale of een andere oceanische aardplaat schuift.

Hieronder staan ter verduidelijking de belangrijkste en besproken vulkaantypes in een tabel, samen met kenmerken van het vulkaantype en voorbeelden ervan.